Hackers zien dingen anders dan anderen. Mensen met autisme ook. En wat blijkt, juist datgene waardoor ze op school of in sociale contacten problemen hadden, blijkt in de wereld van informatietechnologie een talent te zijn. Moeite met mensen? Nee, vooral dol op apparaten. Snel overprikkeld? Nee, oog voor details. Dwangmatige handelingen? Nee, goed in gestructureerd werken. Toch zitten er vele tienduizenden werkloos thuis op de computer. Steeds meer organisaties ontdekken dit en nemen ze in dienst als programmeur, software tester en natuurlijk als helpende hacker.
Autisme en IT, voor de een vanzelfsprekendheid, voor sommigen een verassende verklaring, maar ook voor velen nog een taboe. Techneuten hebben meestal niet zoveel op met psychologie: te persoonlijk, ongrijpbaar en te soft. Sla dan dit stuk over. Lees verder als je autisme ziet als een handig profiel: een verklaring voor eventueel ongepast gedrag, erkenning dat je niet de enige bent en een praktische handleiding hoe hier mee om te gaan. Of nog mooier: autisme als talent. We spraken met succesvolle hackers met autisme en de mensen met wie ze samenwerken.
De week ervoor was net de “autismeweek” geweest, met op 2 april de internationale autismedag. Dan zijn er allemaal bijeenkomsten op verschillende plekken, waar je leuke dingen kunt doen en nieuwe mensen kunt ontmoeten… Tsja, dat ijkt me persoonlijk een perfect rampscenario voor mensen met autisme. Daarom pas de week erna, een speciale “prikkelarme” editie van mijn programma. De DJ draait Ambient in plaats van Break core beats, de VJ en lichttechnicus zijn gedimd en ik, presentator Chris, had het vooral over mezelf. Gelukkig had club Worm speciaal voor deze editie een heuse stilteruimte ingericht voor wie even wil bijkomen van alle indrukken.
Autisme komt ook voor op de hoogste niveaus, of misschien juist daar. Kijk naar de grote namen van nu: Mark Zuckerberg, Bill Gates en Elon Musk hebben elk een vorm van autisme. Ook van vele geniale grootheden uit het verleden wordt het beweerd: Leonardo Da Vinci, Pythagoras, Van Gogh, Mozart en Andy Warhol. Mooiste voorbeeld vind ik nog wel Alan Turing, die in de Tweede Wereldoorlog de cryptografie van de Duitsers kraakte. De machine die hij daarvoor ontwikkelde, werd later de blauwdruk voor de computer zoals we die vandaag de dag kennen. In zijn tijd bestond de diagnose autisme nog niet, maar psychologen claimen wel uit hun biografieën te kunnen afleiden dat ze ergens op het autistisch spectrum zitten: compulsief, moeilijk in de omgang, maar wel geniaal. Turing wist ook de juiste mensen om zich heen te verzamelen. Niet door naar hun cv te kijken, maar middels kruiswoordpuzzels in de krant.
Wat zeggen de experts? Die hebben het vandaag de dag over een “autisme spectrum stoornis”, volgens de DSM-5, oftewel het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, versie 5. Daarin deze criteria. Ten eerste “tekorten in de sociale communicatie en interactie, zoals blijkt uit: tekorten in sociaal-emotionele wederkerigheid, tekorten in het voor sociale omgang gebruikelijke non-verbale communicatieve gedrag en tekorten in aangaan, onderhouden en begrijpen van relaties.” Ten tweede “beperkte zich herhalende gedragspatronen, beperkte interesses en activiteiten, zoals blijkt uit: stereotype of repetitieve motorische bewegingen, gebruik van voorwerpen of spraak, hardnekkig vasthouden aan hetzelfde, star gehecht aan routines of geritualiseerde gedragspatronen,
zeer beperkte, gefixeerde interesses die abnormaal intens of gefocust zijn en
over- of onderreageren op zintuiglijke prikkels of ongewone belangstelling voor zintuiglijke aspecten van de omgeving.”
Daar word je niet vrolijk van, want het gaat alleen over tekorten en beperkingen. Voor psychologen is het ook belangrijk dat het op de een of andere manier leidt tot problemen, want anders hoef je het niet te behandelen. Zelf denk ik dat mensen met autisme gewoon informatie anders verwerken dan anderen, wat zowel voor- als nadelen heeft. Alles komt tegelijk binnen, waardoor je veel bewuster moet filteren en structureren. Wordt het teveel, dan klap je dicht en freak je. Doe je het goed, dan heb je een vaardigheid ontwikkeld die je ook voor andere zaken kan inzetten. Wat verder interessant is aan de DSM5 is dat het stelt dat autistisch gedrag te herkennen is vanaf de vroege kindertijd en niet later pas later ontstaat. Dan zou er sprake zijn van een andere oorzaak. Maar, omgekeerd kan het wel zo zijn dat iemand, of in ieder geval de omgeving, op jonge leeftijd problemen had met zijn of haar autisme, maar er op latere leeftijd mee heeft leren omgaan, waardoor het geen probleem meer is. Tot die categorie behoor ikzelf, denk ik.
Aan tafel Peter van Hofweegen en Frans de Bie van ITvitae. Toen ze het instituut in 2013 oprichtte, was hun motivatie zowel persoonlijk als maatschappelijk. Peter: “De Nederlandse Vereniging voor Autisme had toen net onderzoek gedaan waaruit bleek dat er 20.000 mensen met autisme thuiszitten, terwijl ze hbo-niveau hebben. Zelf had ik toen een zoon van zestien die niet zijn bed uit kwam omdat hij niet meer mee wilde doen. Frans en ik waren collega’s en hadden de juiste ervaring: ik in detachering en hij als IT-ondernemer.” Frans: “Volgens mij hebben de beste IT-ers een vorm van autisme. De meesten redden het zelf wel, sommigen niet. Dat DSM-handboek spreekt over een stoornis, wij spreken over een profiel.”
Als je Googled op “opleiding, ICT en autisme” krijg je ITvitae als eerste hit. Bovenaan de site staat: “ICT academy én baanbemiddeling voor jongeren met autisme en/of hoogbegaafden, ongeacht vooropleiding.” Zo komen de meeste studenten tot hen. Nieuwkomers ondergaan een uitgebreid selectieproces van meerdere gesprekken over hun achtergrond en motivatie en doen verschillende tests in technische vaardigheden. Frans: “We zijn een fabriek in zelfvertrouwen. We krijgen hier mensen die anders zijn, buiten de groep vallen, gepest zijn of faalden op examens omdat dat als te veel druk ervaarden. Ze weten vaak onvoldoende wat ze al kunnen. Wij moeten daarom nieuwsgierig zijn en veel doorvragen. Laatst had ik een jongen met een leeg CV en er ongemotiveerd bij zat. Later bleek dat hij twaalf programmeertalen kende. Dat had hij niet vermeld omdat hij dacht dat dat normaal was.”
De opleidingen bij ITvitae zijn Software Test Engineer, Cyber Security Specialist, Software Developer en Data Scientist. Deze profielen zijn gebaseerd op de vraag uit de arbeidsmarkt en passend bij doelgroep. Ook de leeromgeving past bij de doelgroep: een mooi en rustig klooster in een gesloten park in Amersfoort. Van de studenten stroomt 91% na 12-18 maanden door naar reguliere baan. De werkgevers waar ze uiteindelijk terecht komen, zijn ook zeker niet de minsten: Rabobank, ABN Amro, Achmea, Belastingdienst, Sogetti, Deloitte, Ernst &Young, Northwave Security en Team High Tech Crime van de Nederlandse politie. Zeer succesvol dus en dat zonder overheidssubsidie. Het eerste stuk van de opleiding is voor IT-vitae namelijk een investering die via een detachering van een jaar wordt terugverdiend. Daarna worden de studenten overgenomen door de werkgever.
Zelf heb ik er al meerdere keren gastlessen verzorgd en dat is altijd weer een bijzondere ervaring. Dan krijg ik vooraf een instructie over de groep, bijvoorbeeld over een leerling die altijd om een vaste tijd zijn boterham wil of een andere die wel erg veel vragen stelt, wat de rest van de groep dan weer stoort. Maar eigenlijk is het een heel makkelijke groep: ze luisteren aandachtig en stellen goede vragen.
Behalve dan die ene keer, want toen was iedereen bezig met wat anders: de jaarlijkse AIVD Kerstpuzzel. Deze reeks cryptografische opgaven werd tot voor kort gebruikt om de analytische vermogens van de werknemers bij de dienst te testen, maar staat sinds 2011 ook gewoon online. Ik weet niet of de dienst dit ook, net als Allen Turing tijdens de Tweede Wereldoorlog, doet om nieuwe medewerkers te werven, maar de puzzel is wel een begrip in cybersecurityland. De studenten bij ITvitae kijken er elk jaar naar uit en gaan er meteen mee aan de slag, want wie de hele puzzel het snelst oplost wint. Ze doen de puzzel niet individueel, maar samen als team, want ze weten dat elk goed is in iets anders. Dan roept er een: “Ik heb de code van opgave 18, maar weet niet wat het betekent”. Een bedenkt dat het een reeks frequenties is, maar herkent het muziekje niet. Weer een ander zegt dan: dat is het deuntje van de Efteling, we hebben dus een locatie. Team ITvitae eindigde dat jaar op plek 34 van de 1.100 inzendingen. De AIVD kwam ook langs om met ze te praten over de uitkomsten. Of daar ook een Turing-achtige stage of baan uit voortkwam, is uiteraard staatsgeheim.
Sjoerd van der Maaden richtte 10 jaar geleden Specialisterren op, een bedrijf waar mensen met autisme geautomatiseerd software testen, uiteraard met oog voor detail. In hun “testfactory”, werken verschillende teams die voor hun klanten de “online customer journey doorlopen”. Als je bijvoorbeeld nieuwe klant bent bij een bank, dan ga je door een clickmenu waar je van alles in moet vullen. Dan kan het zijn dat je vastraakt omdat jouw categorie er niet bij zit, iets niet logisch is of de software om een andere reden raar reageert. De testers van Specialisterren doorlopen die paden, handmatig en met testtools, en rapporteren de uitkomsten op het onlineklanten dashboard.
Het idee voor Specialisteren ontstond toen Sjoerd in 2008 terugkwam van een sabbatical. Hij was een jaar gaan zeilen met zijn vrouw en drie zonen. Zijn jongste zoon, Max, heeft een vorm van autisme en was toen nog leerplichtig. Zijn vrouw gaf hem daarom les, tijdens het zeilen. Al snel bleek dat Max de lesstof zo veel sneller oppakte: rustige omgeving, geen tijdsdruk en heldere doelen. Zijn vrouw schreef hier een artikel over in Balans Magazine. Eenmaal terug, kreeg Sjoerd veel vragen uit zijn werkkring over dit artikel. Blijkbaar werd dat daar veel gelezen. Tijdens zijn loopbaan als manager in IT was het hem al opgevallen dat autisme veel voorkomt in de sector. Nu zag hij een businessmodel. Als hij nu voor deze doelgroep de juiste omgeving creëert, zouden ze dan, net als Max, veel beter presteren?
Door zijn uitgebreide netwerk in IT had hij de financiering en ondersteuning snel rond. Inmiddels werken er zo’n vijftig mensen bij Specialisterren, waarvan dus het merendeel een vorm van autisme heeft. Sjoerd: “Het zijn toegewijde collega’s, die gestructureerd werken. Ze hebben vaak een goed geheugen en herinneren zich bijvoorbeeld een fout in een formulier die ze zeven maanden terug ook hebben gezien. Zodra een test geautomatiseerd kan worden, schrijven ze er een script voor dat 24/7 doortest.”
De teammanagers, die ook het klantcontact verzorgen, zijn over het algemeen neurotypisch, maar hebben wel geleerd zich aan te passen. Sjoerd: “Ze kunnen dus niet zeggen dat de testers weer eens even moeten doortrekken op cola en pizza’s om deadlines te halen. Ook niet iemand aankijken en vragen hoe staat het met de planning, maar ernaast staan en samen kijken naar hun planning.”
Ook Sjoerd drijft zijn onderneming met winst en zonder subsidie: “Als ik mijn budget vergelijk met een gewoon bedrijf, dan zijn wij 10% meer overhead kwijt, onder andere aan testmanagers. Maar dat betaalt zich terug in continuïteit en hoogwaardige dienstverlening. Je ziet in de IT veel bedrijven die hip zijn met innoveren, lekker disruptief. Maar, goed onderhoud is net zo nodig. Laat ons maar lekker gestructureerd testen. Daar is misschien nog wel meer behoefte aan.”
Die avond hadden we ook gasten met autisme aan tafel. Elk vertelde over de zware jonge jaren, het gevoel nergens thuis te horen en niet begrepen worden. En over het gevoel van thuiskomen in de IT, een wereld veel meer lijkt te kloppen. We hadden ook hun collega’s aan tafel, die vertelde over hoe eerlijk, gestructureerd en toegewijd mensen met autisme te werk gaan, zo lang er maar wel passende begeleiding is. En ook hun verbazing, dat mensen met autisme dus wel sociaal kunnen zijn en kunnen omgaan met werkdruk. Ook uit het publiek kwamen veel persoonlijke ervaringen. Verschillende bezoekers vertelden me dat ze het heerlijk vonden om samen, elk zo z’n eigen autistische zelf te kunnen zijn. Die verhalen heb ik hier niet uitgeschreven omdat het er erg persoonlijk aan toe ging. Niet alleen de bijzondere verhalen van de gasten aan tafel en in het publiek, maar vooral ook mijn eigen ervaringen met autisme die ik er te pas en te onpas doorheen gooide. Uiteindelijke was ik de enige die nog gebruik had gemaakt van de stilteruimte...
Alex Scherphof over Security onderwijs bij de Hogeschool Rotterdam, zichzelf en zijn studenten.
Thomas van Ruitenbeek ging via ITvitae aan de slag bij Northwave Intelligent Security Operations. We spraken hierover met hem en zijn collega Patrick de Brouwer.
Tom Kooijman ging ook via ITvitae aan de slag, haalde zijn certificaat Web Application Tester bij Northwave en werkt nu als Digitaal Rechercheur bij Team High Tech Crime van de Nationale Politie. We spraken hierover met hem en zijn collega Thamar Vlaanderen.
ITvitae was volop aanwezig. Van mensen met autisme wordt wel eens gedacht dat ze niet sociaal zijn. Zodra we onder elkaar zijn en gewoon even lekker onszelf kunnen zijn, is het gewoon hartstikke gezellig.
Wil je op de hoogte blijven? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief. Heb je suggesties voor ons programma? Mail ons. Toegang is gratis. Dat kan omdat we gesteund worden door organisaties die net als wij graag kennis delen over cyber security. Dus, met dank aan:
